Ngày 17 tháng 7 năm 2025, Tổng thống Cộng hòa Séc Petr Pavel đã chính thức ký ban hành một sửa đổi quan trọng của bộ luật hình sự nước này, theo đó quy định rõ việc “thành lập, hỗ trợ hoặc truyền bá” các phong trào cộng sản – với mục tiêu đã được chứng minh là nhằm đàn áp các quyền con người và tự do – sẽ bị xử lý hình sự, ở mức tương đương với hành vi tuyên truyền của chế độ quốc xã.
Theo nội dung sửa đổi, các hành vi như sáng lập, ủng hộ hoặc quảng bá các phong trào cộng sản, quốc xã hoặc các phong trào “khác” mà mục đích rõ ràng là hạn chế quyền con người, tự do hoặc kích động thù địch chủng tộc, dân tộc, tôn giáo hoặc giai cấp sẽ bị phạt tù từ 1 đến 5 năm; trong trường hợp có tình tiết tăng nặng thì khung hình phạt có thể lên tới từ 3 đến 10 năm.
Đáng chú ý, luật sửa đổi này đưa việc quảng bá tư tưởng cộng sản lên ngang hàng về mặt hình sự với việc tuyên truyền quốc xã – vốn từ lâu đã bị luật hình sự Séc và nhiều quốc gia châu Âu xử lý nghiêm.
Bối cảnh và lý do
Việc sửa đổi luật này được trình lên và thông qua trong bối cảnh nhiều tổ chức nghiên cứu lịch sử tại Séc – như Institute for the Study of Totalitarian Regimes (USTR) – cho rằng hệ thống pháp luật hiện hữu có một sự bất cân xứng: tuy việc tuyên truyền quốc xã đã bị xử lý hình sự từ lâu, nhưng truyền bá tư tưởng cộng sản lại chưa bị quy định rõ hoặc bị cưỡng chế tương đương.
Theo phát ngôn của USTR: “Mục đích của dự luật là loại bỏ sự phân biệt rõ ràng không công bằng giữa hai ý thức hệ độc tài của thế kỷ 20 – quốc xã và cộng sản”.
Quốc gia từng trải qua chế độ cộng sản dưới ảnh hưởng Liên Xô và có kinh nghiệm lịch sử với cả hai chế độ độc tài này, nhiều nhà lập pháp và sử gia cho rằng việc pháp luật hiện đại phải phản ánh giá trị dân chủ và bảo vệ quyền tự do – do đó, việc nâng mức xử lý đối với tuyên truyền cộng sản là một bước mang tính biểu tượng mạnh.
Nội dung và tác động pháp lý
Sửa đổi luật hình sự này thay đổi Khoản 403 của Bộ luật hình sự Séc, mở rộng khái niệm các “phong trào” bị xử lý không chỉ là quốc xã mà còn cộng sản và các phong trào khác có mục tiêu đàn áp tự do.
Về thời điểm hiệu lực, theo nhiều nguồn tin, luật này sẽ có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2026.
Về trách nhiệm hình sự, người bị cáo buộc phải “lập ra, ủng hộ hoặc truyền bá” phong trào như vậy thì có thể bị truy tố. Việc xác định “một phong trào có mục tiêu đàn áp quyền con người và tự do” đặt ra thách thức lớn về chứng minh và thực thi – các chuyên gia pháp lý cảnh báo rằng vẫn tồn tại “vùng xám” giữa quyền tự do ngôn luận, hoạt động chính trị và hành vi hình sự.
Phản ứng chính trị và xã hội
Sửa đổi này nhanh chóng thu hút sự chú ý và phản đối gay gắt từ phía Communist Party of Bohemia and Moravia (KSČM) – đảng cộng sản lớn nhất còn lại ở Séc. Đảng này cho rằng việc đưa cộng sản vào danh sách bị xử lý hình sự là một động thái chính trị nhằm loại họ khỏi sân chơi chính trị và bịt miệng phe đối lập.
Một số nhà phê bình công luận cũng cảnh báo rằng mặc dù dự luật nhằm mục đích “bảo vệ dân chủ”, việc mở rộng khái niệm hình sự hóa truyền bá tư tưởng có thể khiến giới hạn quyền tự do ngôn luận, quyền lập hội và quyền chính trị – nhất là nếu bị vận dụng mù quáng hoặc mang động cơ chính trị.
Ngược lại, nhiều nhân vật trong chính phủ và các viện nghiên cứu lịch sử hoan nghênh sáng kiến này như một “công lý biểu tượng” cho những nạn nhân của chế độ cộng sản – từ tù cải tạo, trại lao động đến những người bị trấn áp sau năm 1989. Brussels Signal
Những câu hỏi còn bỏ ngỏ
Mặc dù luật đã được ký ban hành, nhưng có nhiều câu hỏi về cách thức áp dụng thực tế:
- Làm thế nào để xác định một phong trào “có mục tiêu đàn áp quyền con người và tự do”?
- Liệu đảng cộng sản hay các tổ chức liên kết có bị ảnh hưởng trực tiếp hay không? FSẽ kiểm soát như thế nào?
- Quyền tự do chính trị, tự do hội họp và tự do ngôn luận sẽ được đảm bảo như thế nào trong khi luật mở rộng phạm vi hình sự hóa các tư tưởng?
- Việc thực thi trên thực tế sẽ ra sao – từ khởi tố đến xét xử – khi luật có hiệu lực từ 1 tháng 1 2026?
Kết luận
Việc Tổng thống Petr Pavel ký sửa đổi Bộ luật hình sự khiến việc truyền bá tư tưởng cộng sản trở thành hành vi hình sự – đặt ngang hàng với tuyên truyền quốc xã – là một bước đi mang tính lịch sử của Cộng hòa Séc. Qua đó, quốc gia này gửi đi thông điệp rõ ràng: lịch sử độc tài, việc đàn áp quyền con người và tự do không được phép lãng quên; pháp luật phải phản ánh giá trị dân chủ và quyền tự do hiện đại.
Tuy nhiên, bước đi này cũng đặt ra thách thức lớn về đảm bảo rằng quyền tự do ngôn luận, hoạt động chính trị đa dạng và tính dân chủ không bị tổn hại khi luật đi vào thực thi. Khi ngày 1 tháng 1 năm 2026 tới gần, tất cả sẽ dõi xem luật sẽ được áp dụng như thế nào – và liệu nó thực sự mang lại sự công bằng cho lịch sử, hay tạo ra những căng thẳng mới giữa bảo vệ dân chủ và tự do chính trị.
Thoibao.de
