Giãn cách xã hội (social distancing) là biện pháp đang được tại hơn 90 quốc gia và vùng lãnh thổ áp dụng để ngăn chặn sự lây lan của dịch bệnh viêm phổi Vũ Hán. Theo thống kê của hãng thông tấn AFP (Pháp), hơn 3,9 tỉ người, tương đương 50% dân số toàn thế giới, đang thực hiện yêu cầu “ở nhà” nhằm ngăn chặn sự lây lan của đại dịch.
Câu hỏi được đặt ra là giãn cách xã hội có hiệu quả như thế nào trong đại dịch?
Giãn cách xã hội (hay cách ly xã hội) là các biện pháp được thực hiện nhằm giảm thiểu tiếp xúc vật lý, thường được coi là tuyến phòng thủ đầu tiên để đối phó với các bệnh dịch truyền nhiễm như viêm phổi Vũ Hán.
Arindam Basu, phó giáo sư về dịch tễ học và sức khỏe môi trường tại Đại học Canterbury, New Zealand, cho biết : “Giãn cách xã hội là cách tạo ra khoảng cách vật lý làm hàng rào giữa hai hoặc nhiều người, từ đó giúp tránh hoặc tạm dừng quá trình lây lan virus“.
Cách ly xã hội bao gồm các biện pháp ngăn chặn hoặc làm chậm sự lây lan các bệnh truyền nhiễm, giữ một khoảng cách cụ thể giữa mọi người, không tụ tập đông người, hạn chế sử dụng phương tiện công cộng, tuân thủ nghiêm ngặt rửa tay và vệ sinh, không ra khỏi nhà khi không thực sự cần thiết. Qua đó sẽ giảm khả năng tiếp xúc giữa những người bị nhiễm bệnh với những người không bị nhiễm bệnh.
Nhiều biện pháp giãn cách xã hội đã được các quốc gia áp dụng để làm giảm sự lây lan của viêm phổi Vũ Hán như ngăn cản đám đông tụ tập ; đóng cửa không gian công cộng như các trung tâm giải trí, quán rượu và sàn nhảy ; đóng cửa trường học. Một số nơi còn áp dụng tình trạng giới nghiêm hoàn toàn, buộc mọi người phải ở nhà.
Tuy tự cách ly cũng được coi là một hình thức giãn cách xã hội, nhưng có sự khác biệt quan trọng. Tự cách ly và cách ly nhằm mục đích tránh không để người đã nhiễm bệnh hoặc người đã có liên hệ với người nhiễm bệnh có thể truyền virus cho người khác.
Giãn cách xã hội là biện pháp rộng hơn, nhằm mục đích tránh tình trạng mọi người lẫn lộn vào nhau khiến tình trạng lây nhiễm lan rộng trong dân chúng.
Đã có nhiều nghiên cứu cho thấy biện pháp giãn cách xã hội phát huy hiệu quả trong việc ngăn chặn dịch bệnh bùng phát trong lịch sử tiêu biểu là dịch cúm Tây Ban Nha vào giai đoạn cuối của Chiến tranh thế giới thứ nhất.
Vào lúc Chiến tranh Thế giới thứ Nhất gần kết thúc, một dịch cúm bắt đầu lan rộng toàn cầu, về sau này được đặt tên là cúm Tây Ban Nha, tác động đến một phần tư dân số thế giới khi đó. Với số lượng người tử vong ước tính từ 50 đến 100 triệu, đây là một trong những dịch bệnh chết người nhất trong lịch sử loài người.
Giữa đại dịch đó, trong suốt tháng 9/1918, các thành phố khắp Hoa Kỳ đã lên kế hoạch cho những cuộc diễu hành cổ động mua trái phiếu tự do, bán ra để giúp cung cấp kinh phí cho hoạt động chiến tranh tại Châu Âu.
Ở Philadelphia, bang Pennsylvania, nơi 600 binh lính đã bị nhiễm virus từ dịch cúm này, lãnh đạo thành phố khi ấy quyết định vẫn cho phép tổ chức diễu hành. Trong khi đó, thành phố Saint Louis, bang Missouri đã quyết định hủy diễu hành và đưa ra các biện pháp nhằm giới hạn đám đông tụ tập. Một tháng sau, hơn 10.000 người ở Philadelphia chết vì cúm Tây Ban Nha, trong khi đó số người tử vong ở Saint Louis chỉ dừng ở dưới con số 700 người.
Diễu hành không phải là lý do duy nhất tạo ra sự khác biệt về tỷ lệ người chết, nhưng các con số cho thấy tầm quan trọng của biện pháp “giãn cách xã hội” trong thời điểm diễn ra đại dịch. Một phân tích về phương pháp can thiệp thực hiện tại nhiều thành phố vòng quanh Hoa Kỳ trong năm 1918 cho thấy những nơi cấm tụ tập đông người, đóng cửa rạp chiếu phim, trường học và nhà thờ từ sớm có tỷ lệ chết người thấp hơn rất nhiều.
Giãn cách xã hội được đánh giá là chiến lược quan trọng để kiềm chế đại dịch viêm phổi Vũ Hán hiện nay đặc biệt là nhằm ngăn chặn việc lây nhiễm cấp số nhân.
Mỗi người bị nhiễm viêm phổi Vũ Hán được cho là có thể lây truyền cho trung bình từ 2 – 3 người trong giai đoạn đầu của bệnh dịch. Sự lây lan này được các nhà dịch tễ học sử dụng làm “con số lây lan“.
Giai đoạn ủ bệnh là thời gian từ khi nhiễm bệnh cho đến khi triệu chứng xuất hiện, với viêm phổi Vũ Hán là khoảng 5 ngày, dù có thể đến 14 ngày sau hay thậm chí lâu hơn nữa triệu chứng bệnh mới xuất hiện.
Nếu bạn bị nhiễm và vẫn tiếp tục giao tiếp xã hội như thông thường, khả năng cao là bạn sẽ truyền virus cho 2 – 3 người bạn hoặc người thân trong gia đình, và mỗi người trong số họ sẽ tiếp tục có thể lây nhiễm cho 2 – 3 người khác. Trong vòng một tháng, một ca bệnh có thể dẫn đến 244 ca bệnh khác theo cách lây truyền này, và trong hai tháng, số người nhiễm bệnh sẽ tăng vọt lên con số 59.604 người.
Tình hình còn phức tạp hơn nữa do virus này được cho là có thể lây truyền từ người đã nhiễm bệnh nhưng không có bất cứ triệu chứng gì.
Một nghiên cứu do Lauren Ancel Meyers từ Đại học Texas ở Austin ước tính rằng sự lây truyền trong âm thầm này có thể xảy ra với khoảng 10% số ca bệnh. Ước tính có khoảng 1-3% người nhiễm bệnh nhưng không biểu hiện triệu chứng gì. Những người này có thể không biết để mà tự cách ly, nhưng nếu họ thực hiện tốt những yêu cầu giãn cách xã hội như chỉ ở nhà, và duy trì khoảng cách an toàn với người khác, họ sẽ giúp tránh tình trạng vô ý khiến virus lây lan đi. Khi đó, tốc độ lây lan được giảm đi và hiệu ứng domino được ngăn chặn.
Việc kéo dài thời gian virus lây lan trong một cộng đồng dân cư, và đẩy lùi đỉnh dịch khiến số ca nhiễm bệnh trong cùng một thời điểm ở mức cao nhất sẽ chậm xuất hiện.
Một trong những mục đích chính của giãn cách xã hội là “đè thấp đường cong“, nghĩa là làm chậm lại quá trình lây lan của virus đến người. Một bảng biểu cho thấy số người nhiễm sẽ lên tới đỉnh nhanh hơn rất nhiều nếu không có giãn cách xã hội.
Với giãn cách xã hội, đường cong tăng trên biểu đồ thấp hơn nhiều, điều đó có nghĩa là vào bất cứ thời điểm nào thì số người nhiễm, và từ đó dẫn đến số người cần chăm sóc cấp cứu và cần sử dụng tài nguyên, sẽ thấp hơn.
Theo một mô hình tính toán được phát triển bởi các nhà nghiên cứu thuộc Đại học Hoàng gia London (Anh), đại dịch viêm phổi Vũ Hán có thể cướp đi sinh mạng của khoảng 20 triệu người trên toàn thế giới trong năm nay, ngay cả khi mọi người đã thực hiện các biện pháp hạn chế tiếp xúc xã hội.
Mô hình của các nhà nghiên cứu cũng chỉ ra rằng nếu các quốc gia không áp dụng “giãn cách xã hội”, sẽ có khoảng 40 triệu người trên toàn thế giới tử vong. Tuy nhiên, thiệt hại có thể giảm đi một nửa nếu mọi người hạn chế 40% các cuộc tụ họp xã hội và người già hạn chế tương tác tới 60%.
Các nhà khoa học chỉ ra rằng nếu “giãn cách xã hội” được triển khai từ sớm và được duy trì trên quy mô rộng rãi, chẳng hạn giảm đến 75% tỷ lệ tiếp xúc giữa các cá nhân, biện pháp này có thể cứu sống 38,7 triệu người trong đại dịch viêm phổi Vũ Hán.
Thực tế cho thấy biện pháp giãn cách xã hội đã có hiệu quả tại tỉnh Hồ Bắc, nơi bệnh viêm phổi Vũ Hán được phát hiện lần đầu tiên.
Nghiên cứu tìm hiểu về tình trạng lây nhiễm tại Vũ Hán cho thấy rằng khi áp dụng biện pháp kiểm soát trên quy mô lớn, người ta thấy tỷ lệ lây lan trong thành phố giảm từ 2,35 xuống còn gần 1.
Khi tỷ lệ lây nhiễm tiến đến 1, số ca mắc bệnh sẽ ngừng tăng thấy rõ vì mỗi người nhiễm bệnh chỉ lây virus cho một người khác mà thôi.
Mô hình mà Trung Quốc thực hiện cho thấy mức độ giãn cách xã hội ở quy mô lớn chính là then chốt làm giảm con số lây lan ở Vũ Hán và rộng hơn là ở vùng Hồ Bắc.
Điều này kết luận rằng biện pháp phong tỏa được áp dụng ở trung tâm dịch bệnh càng sớm bao nhiêu thì dịch bệnh sẽ càng thu hẹp lại bấy nhiêu.
Một nghiên cứu của các nhà kinh tế từ Đại học Pennsylvania, Đại học Thượng Hải và Đại học Hong Kong, ước tính rằng nếu thành phố Vũ Hán không áp dụng biện pháp phong tỏa, sẽ có thêm 65% trường hợp nhiễm dịch bệnh tại 347 thành phố của Trung Quốc.
Các nhà nghiên cứu từ Trường Y học Nhiệt đới và Vệ sinh London cũng dự báo rằng các biện pháp giãn cách vật lý ở Vũ Hán sẽ phát huy hiệu quả cao nhất nếu thành phố kéo dài lệnh phong toả đến đầu tháng 4. Trước đó, các quan chức Trung Quốc đã tuyên bố Vũ Hán dự kiến sẽ dỡ bỏ các biện pháp phong toả vào ngày 8/4 sắp tới.
Các ghi nhận ban đầu cũng cho thấy giãn cách xã hội phát huy hiệu quả tại Italia, một trong những nước bị ảnh hưởng nặng nề nhất từ dịch bệnh viêm phổi Vũ Hán.
Những chiến lược khác nhau được áp dụng ở hai thành phố – Bergamo và Lodi – đã dẫn đến số ca lây nhiễm hoàn toàn khác biệt.
Ở Lodi, ca nhiễm viêm phổi Vũ Hán đầu tiên được phát hiện vào ngày 21/2, và sau đó hai ngày lệnh cấm đi lại đã được ban hành. Và ngày 24/2, tất cả trường học, đại học, các sự kiện thể thao, giải trí và văn hóa đã bị hủy.
Còn tại Bergamo, các ca nhiễm bắt đầu được phát hiện vào ngày 23/2 ở một vài đô thị và báo chí đã thảo luận về lệnh cấm tương tự, nhưng lệnh cấm này không được áp dụng mãi đến khi lệnh phong tỏa rộng hơn được ban hành vào ngày 8/3.
Vào ngày 7/3 cả hai thành phố đều có khoảng 800 ca nhiễm bệnh, nhưng đến ngày 13/3, số ca nhiễm tại Bergamo đã lên tới 2.300 ca, trong khi Lodi chỉ có số lượng ca nhiễm ít hơn một nửa con số trên, là 1.100 người. Cả hai tỉnh đều có cấu trúc tuổi tác dân cư tương tự nhau, với khoảng 21% dân số trên 65 tuổi. Các nhà khoa học phân tích: Dù nói chung Bergamo có dân số đông hơn Lodi, nhưng các cụm đô thị có số ca bệnh khởi nhiễm có kích cỡ tương tự và vì vậy có thể so sánh với nhau khi tìm hiểu về giai đoạn diễn tiến ban đầu của dịch bệnh.
Tất cả các quốc gia sẽ phải đối mặt với những quyết định đầy thách thức trong vài tuần và vài tháng tới về việc họ nên áp đặt “giãn cách xã hội” trong bao lâu. Tuy nhiên, chỉ giãn cách xã hội thôi thì chưa đủ mà cần phải được thực hiện song song với việc giám sát y tế mức độ cao, nhanh chóng tiến hành xét nghiệm hàng loạt và cách ly triệt để các trường hợp nhiễm bệnh.
Như vậy, “Giãn cách xã hội” đã mang đến những tín hiệu tích cực, được chứng minh là hiệu quả trong những dịch bệnh trước đây như dịch cúm Tây Ban Nha (1918-1919), dịch SARS (2003) và ngay tại thời điểm dịch viêm phổi Vũ Hán đang diễn ra, khi con người vẫn chưa tìm ra thuốc đặc trị và vắc xin phòng căn bệnh nguy hiểm đến từ Trung Quốc.
Hoàng Trung từ Hà nội – Thoibao.de (Tổng hợp)
