Ngày 6/9/2025, Bộ Công Thương đề xuất sửa đổi Nghị định 72, cho phép Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) được đưa khoản lỗ gần 45.000 tỷ đồng vào giá điện, và nếu quy định này được thông qua, giá điện trong năm nay có thể sẽ tăng 2-5%.
Đây là một đề nghị hoàn toàn trái ngược so với Nghị quyết 70 về an ninh năng lượng được Tổng Bí thư Tô Lâm ký ngày 20/8/2025. Theo Nghị quyết 70, đã đặt mục tiêu phát triển thị trường năng lượng theo hướng cạnh tranh, minh bạch, hiệu quả.
Nghị quyết 70 ra đời giữa lúc mạng xã hội bùng nổ tranh cãi về những vấn đề bất cập về hóa đơn tiền điện đột nhiên tăng vọt, đã khiến công luận đặt câu hỏi, phải chăng đây chỉ là biện pháp nhằm chặn họng dư luận của chính quyền?
Khi một nghịch lý đã tồn tại từ lâu, người dân và các doanh nghiệp đã phải trả giá cho sự yếu kém trong quản trị và kinh doanh của EVN trong cơ chế kinh doanh độc quyền. Đây không chỉ là gánh nặng kinh tế, mà còn phơi bày bản chất thiếu minh bạch và cơ chế “lãi hưởng, lỗ chia” vốn tồn tại lâu nay.
Theo giới chuyên gia, ngành điện Việt Nam từ lâu vẫn nằm trong tay Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Doanh nghiệp này vừa sản xuất, vừa truyền tải, vừa phân phối điện và nguy hiểm hơn khi họ cũng là đơn vị tự “đặt luật chơi”.
Trong một thị trường mang tính độc quyền như vậy, thì sự minh bạch khó có thể tồn tại, trong lúc người tiêu dùng chỉ biết lặng lẽ trả tiền bằng mọi giá theo yêu cầu.
Phải chăng, do cơ chế độc quyền hiện nay đã cho phép EVN dễ dàng đẩy gánh nặng sang phía khách hàng, thông qua các đợt tự ý điều chỉnh giá bán điện, trong khi giá thành sản xuất điện không được công khai và minh bạch vì lợi ích chung của cả cộng đồng.
Vẫn theo giới chuyên gia, Việt Nam không phải là nước duy nhất từng đối diện với tình trạng “độc quyền” điện lực. Mà trước đây, đầu những năm 2000 ở Philippines đã tiến hành cải cách ngành điện lực và đạt kết quả khả quan.
Cụ thể, nước này đã tách bạch khâu sản xuất, truyền tải và phân phối, và cho phép nhiều công ty cùng tham gia. Đồng thời, người dân được lựa chọn nhà cung cấp, giá điện dựa trên cạnh tranh.
Hay bài học từ Hàn Quốc, họ cũng từng bước mở cửa thị trường điện, khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia sản xuất điện, đồng thời duy trì một cơ quan giám sát hoàn toàn độc lập.
Kết quả ngay lập tức, giá bán điện được minh bạch hơn, dịch vụ ổn định hơn, và tính minh bạch và quyền lựa chọn rõ ràng vượt trội so với Việt Nam hiện nay. Trong khi đó, ở Việt Nam vẫn duy trì mô hình cũ, cho phép EVN “vừa đá bóng vừa thổi còi”.
Nếu không có thay đổi căn bản, Nghị quyết 70 của Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đã đề cập đến việc xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch, hiệu quả. Đây là định hướng đúng đắn.
Nhưng, nếu tiếp tục duy trì cách làm cũ như hiện nay, niềm tin xã hội vào cải cách năng lượng theo Nghị quyết 70 chắc chắn sẽ thất bại.
Điều dư luận ở Việt nam đang chờ đợi không phải những lời tuyên bố, mà phải là các chính sách đa dạng hóa các thành phần cụ thể, chi tiết như ở Philippines hay Hàn Quốc đang tiến hành.
Không có cải cách nào thành công nếu thiếu niềm tin xã hội làm nền tảng. Với điện lực, một mặt hàng thiết yếu gắn bó trực tiếp với mọi gia đình và doanh nghiệp thì niềm tin ấy càng quan trọng hơn.
Nhà nước và EVN không thể mãi kêu gọi người dân cùng chia sẻ các “khó khăn” như bấy lâu nay, mà cần chứng minh minh bạch trong chi phí kinh doanh, và từng từng hóa đơn thu tiền điện.
Nói tóm lại, khi quyền lợi của người dân vẫn bị nhà nước gạt bỏ một cách trắng trợn, thì người tiêu dùng vẫn khó có thể chấp nhận được cách kinh doanh mang tính độc quyền này.
Trà My – Thoibao.de
